Het Leidse Schetsboek

Steden en stadjes aan de weg van Wenen naar Constantinopel (1577-1585).

Collectie Oude Manuscripten

Ergens in de Collectie Oude Manuscripten van de Universiteit van Leiden liggen 26 schetsen die aan het einde van de 16e eeuw zijn gemaakt, door een anonieme auteur, van stadjes langs de weg van Wenen naar Constantinopel ( Istanbul). De schetsen zijn om twee redenen bijzonder. Op de eerste plaats omdat de tekenaar kennelijk vertrouwd was met de twee technieken die in de tweede helft van die eeuw gemeengoed waren geworden voor het weergeven van stadsgezichten; het vogelperspectief en het panorama perspectief.  Op de tweede plaats omdat het de vele veranderingen laat zien die in het stadsbeeld optraden na de machtsovername door de Ottomanen, die gelijk begonnen hun stempel te zetten door het bouwen van moskeeën, minaretjes, bruggen, badhuizen etc.

Onbekende maker

In eerste instantie werd de Deens-Duitse renaissance schilder Melchior Lorichs (Lorck) (1526-1583), gezien als de auteur. Hij reisde in 1555-59 mee in het gezelschap van Vlaamse diplomaat Ogier Ghiselin de Busbecq, die door de koning Ferdinand I naar Istanbul was gestuurd om met Sultan Süleyman te onderhandelen over de toekomst van het Hongaarse koninkrijk. Maar zijn stijl van tekenen wijkt toch teveel af van de Leidse schetsen. Nog belangrijker is dat datering die gemaakt kon worden aan de hand van de bouwdatum van bruggen en minaretten er op wees dat de tekeningen zo’n 20 jaar later moeten zijn gemaakt. Wie dan wel de auteur is blijft onbekend, maar ze geven wel een mooi beeld van de steden langs de reisroute naar Istanbul uit de begindagen van de Ottomaanse overheersing van de regio, gezien door de ogen van reiziger uit het westen.

Lud’a Klusáková

De Tsjechische historica Lud’a Klusáková (1950-2020) heeft de schetsen uitgebreid bestudeerd en gepubliceerd in “The Road to Constantinople . The Sixteenth-Century Ottoman Towns through Christan Eyes”. (Praag: ISV Publishers, 2002, ISBN 80-85866-97-8). In  haar ogen had de auteur van het Leidse schetsboek een “ongebruikelijke interesse in de steden langs de route”, hij tekende niet alleen de verplichte halteplaatsen, maar ook kleinere stadjes en dorpen die normaliter niet in de belangstelling stonden van de kaartmakers uit die tijd. Hij maakte zijn schetsen bovendien “in  een relatief vroege fase van ontwikkeling van de vroeg moderne Europese stadsgezichten. Het was ook de tijd waarin Europeanen een meer intense belangstelling begonnen te ontwikkelen voor de Ottomaanse samenleving”.

De schetsen

Hieronder laten we alle schetsen zien uit dit boek.

Klusáková, Lud’a (2002). The Road to Constantinople. The Sixteenth-Century Ottoman Towns through Christian Eyes. (Praag: ISV Publishers, 2002, ISBN 80-85866-97-8). 245 pages.

November 2020