De vrede van Karlowitz in 1699, vrede tussen “Europa” en het Ottomaanse Rijk

Door: Antoon Roos

Wat heeft Nederland daarmee te maken?

In 2012 begon mijn betrokkenheid bij de Sultans Trail. Samen met Sedat Cakir, Guus  Post en de Servische gids Zeljko Dulic hebben wij de trail uitgezet in Vojvodina. Dat is een deel van Noord-Servië dat lang tot het Habsburgse rijk behoorde. Uit de architectuur en ook de samenstelling van de bevolking komt het Habsburgse verleden nog duidelijk naar voren. Duitsers en Oostenrijkers zijn er echter niet meer. Die zijn ten tijde van Tito – niet vrijwillig- vertrokken.  Maar Hongaren wonen er nog in redelijke aantallen. En er zijn nog de nodige  Kroaten. Politieke ontwikkelingen aan het eind van de 17^e eeuw hadden een grote invloed op die samenstelling van de bevolking.

Voel de geschiedenis lopend over de trail door Vojvodina 

De route komt vanuit Hongarije en gaat naar Novi Sad, het vroegere Neu Satz (Nieuwe nederzetting). Deze historische plaats is een mooie oude Habsburgse stad, waar het goed toeven is. Als je de Donau oversteekt ligt daar een oude, grote vesting die duidelijk bewijst dat dit een belangrijk strategisch punt dit was. 

De trail volgt dan de Donau, eerst door de uiterwaarden en daarna door de heuvels, waar je in Tussen Petrovaradin en Sremski Karlovci op een kerkje stuit, dat oorspronkelijk gebouwd werd als katholieke kerk, daarna een moskee werd en sinds de 19-e eeuw, weer een kerk is. Nu met een oecumenisch karakter. Zo komt de loop van de geschiedenis tezamen in een religieus gebouw.

Als men verder loopt kom je langs een voormalig slagveld, waar de Ottomanen op 5 augustus  1716 strijd hebben geleverd met Oostenrijkers en Venetianen. De Ottomanen verloren.

Sremski Karlovci  (Karlowitz). Een erg belangrijk stadje.

En dan komt Sremski Karlovci  (Karlowitz). Een mooi, historisch en religieus erg belangrijk stadje. Daar stuitte ik totaal onverwacht op een kapel op een heuvel (Kapela Mira). Op deze plaats is in 1699 de vrede van Karlowitz gesloten tussen de Heilige Alliantie (Habsburgse monarchie, Polen, Venetië en Rusland) en het Ottomaanse rijk. Na de slag om Wenen in 1683 waren de Ottomanen in het defensief. Tijd dus voor een vredesovereenkomst.  Tot dat moment tijd kende men alleen de taal van de oorlog.

Dit gegeven was al interessant, maar het werd voor Nederlanders nog interessanter toen bleek dat de Republiek der Vereenigde Nederlanden een doorslaggevende, bemiddelende  rol heeft  gespeeld in dit vredesoverleg, als  vredesbemiddelaar.

Jacob Coyler

En dan speciaal Jacob Coyler (1657-1725), de Nederlands ambassadeur in Constantinopel. Hij en zijn collega, de Engelse ambassadeur lord William Paget (1637-1713) werden benoemd als vredesbemiddelaar tussen de strijdende partijen. Nederland en Engeland waren twee neutrale nautische grootmachten, die ook ijverden voor vrede, uit handelsbelang. De goede samenwerking tussen Nederland en Engeland kon plaats vinden tijdens het bewind van stadhouder Willem III van Oranje-Nassau, die toen ook koning was van Engeland.

Coyler was de enige westerse ambassadeur in Constantinopel die vloeiend Turks sprak en  die de gebruiken van het Ottomaanse hof kende. Hierdoor was het hem gelukt het vertrouwen van de “Sublime Porte”, de Ottomaanse regering, te winnen. Dat vertrouwen in Coyler bestond ook bij de Heilige Alliantie.

Uti possidetis

De Ottomanen waren bereid tot vredesonderhandelingen omdat zij verslagen waren voor de poorten van Wenen in 1683 en alle daaropvolgende veldslagen, uitmondend in een vernietigende nederlaag in Zenta op 11 september 1697. Als plaats van onderhandeling werd Karlowitz gekozen, op de grens tussen de twee legers. De vredes onderhandelingen  begonnen in de zomer van 1698 en op 26 januari 1699 werd de vrede gesloten.

Coyler ging uit van het principe van uti possidetis, “wat men bezit, mag men behouden” een Romeins principe, mede weer geïntroduceerd door een geleerde als Hugo de Groot.

Zo kwam het dat de grens tussen het Habsburgse westen en Ottomaanse oosten, nog voor eeuwen  op ongeveer deze plaats gebleven is.

Ottomanen weer in de aanval

15 jaar later dachten de Ottomanen weer zo sterk te zijn, dat zij opnieuw in de aanval gingen. Dat was een grote misrekening en in 1716 werden de Ottomanen opnieuw verslagen, nu in  Petrovaradin (zie hierboven). Korte tijd later werden Coyler en Paget weer gevraagd voor hun bemiddelende rol. Deze onderhandelingen vonden plaats in Passarowitz, niet ver van Karlowitz. Ook deze vredesonderhandelingen werden succesvol afgesloten, maar natuurlijk niet in het voordeel van de Ottomanen. Het Habsburgse Rijk bereikte daardoor zijn grootste omvang. Wat wel aardig pikant is: Passarowitz (Požarevac) is de geboorteplaats van, Slobodan Milošević.

Het mag duidelijk zijn dat we door een levend verleden lopen, waar ook sprake is van een daarop rustend Nederlandse stempel. Zo zijn door deze historische gebeurtenissen de Sultans Trail en Nederland veel meer verbonden dan velen dachten.

Begin 2015 heeft de Nederlands ambassade een prijsvraag uitgeschreven voor een essay over Jacob Coyler en zijn rol  in de vredesonderhandelingen tussen “Europa” en het Ottomaanse rijk.

Bas de Boer heeft deze prijsvraag gewonnen: Het Essay “Jacob Coyler: Mediating Between the European and the Ottoman world” is daarvan het resultaat (maart 2015).